Cmentarz żydowski w Chełmie, znany również jako kirkut, to miejsce pamięci i kultu związane z społecznością żydowską. Zlokalizowany jest na rogu ulicy Starościńskiej i Kolejowej, stanowi istotny element historycznego krajobrazu tego regionu.
Historyczne źródła wskazują, że najstarszy zachowany nagrobek na tym terenie datowany jest na rok 1442. Oprócz tego, na cmentarzu można znaleźć wiele nagrobków pochodzących głównie z początku XX wieku, które świadczą o długiej i bogatej historii chełmskiej społeczności żydowskiej.
Historia
Cmentarz żydowski w Chełmie ma swoje korzenie na przełomie XV i XVI wieku. W trakcie II wojny światowej przeszedł on dramatyczne wydarzenia, kiedy to został kompletnie zdewastowany przez Niemców.
Po likwidacji getta wiele macew zostało zdemontowanych, a ich pozostałości w takim stanie przetrwały aż do końca lat 80. XX wieku. Niektóre z nich znalazły nowe zastosowanie, gdyż wykorzystano je do budowy chodnika oraz kanału burzowego znajdującego się za jednym z budynków przy ulicy Świerczewskiego, obecnie noszącej nazwę Aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego, a także w innych pracach drogowych.
Obszar cmentarza był całkowicie zaorany i wyrównany, a w 1940 roku Niemcy utworzyli na jego terenie przedsiębiorstwo melioracyjne. Ocalałe macewy zostały przeniesione na inny cmentarz w czerwcu 1989 roku.
W latach 60. XX wieku władze miasta, nie zważając na historyczny charakter terenu, przekształciły jego pozostałości w skwer, przesuwając część nagrobków w głąb tej przestrzeni.
Dziś, cmentarz został symbolicznie odbudowany. Na obszarze o powierzchni 1,9 ha znajduje się około 50 starych nagrobków, z których przeważająca większość jest w złym stanie. Tablica umieszczona na terenie cmentarza informuje, że pochowani są tam Żydzi, którzy zamieszkiwali Chełm w latach 1440–1942.
Rekonstrukcja
W latach 1991–1996 miała miejsce znacząca rekonstrukcja cmentarza, która była możliwa dzięki zaangażowaniu Chaima i Racheli Lender. Istotnym wsparciem było również utworzenie ogrodzenia, którego fundatorem była Fundacja Nissenbaumów z Warszawy w 1994 roku. Fundamenty ogrodzenia uzyskano dzięki funduszom zebranym od amerykańskich Żydów pochodzących z Chełma.
W proces odbudowy zaangażował się Izraelski Komitet Odbudowy Cmentarza Żydowskiego w Chełmie, w którego skład weszli: Abram Baker, Chaim Lender, Wiesław Betiuk, Szlomo Toren, Jakow Oren, Zeew Brones oraz Aron Sobol. Dodatkowo, rodziny chełmskich Żydów z Izraela, Stanów Zjednoczonych, w tym Irving i Ester Raab, oraz Kanady także wzięły udział w tym ważnym przedsięwzięciu.
W ramach rekonstrukcji zrealizowano również pomnik „Ku pamięci Żydom ofiarom zagłady” w 1996 roku, a także wzniesiono kilkadziesiąt symbolicznych nagrobków, w niektóre z nich wkomponowano ocalałe fragmenty macew. Uroczystość otwarcia zrekonstruowanego cmentarza miała miejsce w czerwcu 1996 roku.
Przypisy
- Artur Cyruk, Cmentarz żydowski w Chełmie, http://kirkuty.xip.pl (dostęp: 27.04.2008 r.)
- Judaica w Chełmie, www.geocities.com (dostęp: 27.04.2008 r.)
- Burchard podaje liczbę zachowanych nagrobków jako kilkanaście informując przy tym, iż macewy z cmentarza znajdują się także przy ul. Wołyńskiej.
- Burchard podaje powierzchnię jako 1,95 ha.
- Burchard podaje nieznana datę powstania cmentarza.
- Według Szymona Milnera, badacza dziejów Żydów chełmskich. Chełm i okolice, MOSiR i ChOIT, Chełm, s. 41, ISBN 83-913455-7-2.
Pozostałe obiekty w kategorii "Cmentarze":
Cmentarz wojenny w Chełmie | Cmentarz polskokatolicki w Chełmie | Cmentarz przy ul. Lwowskiej w ChełmieOceń: Cmentarz żydowski w Chełmie