Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Chełmie

---

Historia

Historia bazyliki w Chełmie jest niezwykle bogata i sięga początków XIII wieku. W miejscu, gdzie obecnie znajduje się świątynia, pierwotnie stanowiła cerkiew prawosławna powiązana z wezwaniem Najświętszej Maryi Panny. Fundatorem tego obiektu był władca Rusi, Daniel Romanowicz, który działał w okolicach 1256 roku. Kluczowym momentem dla tej budowli był 1596 rok, kiedy to biskup chełmski, Dionizy Zbirujski, przyjął akt unii brzeskiej, przekształcając cerkiew w katedrę unicką.

W latach 1638-1640, na skutek zniszczeń spowodowanych pożarem, budowla została poddana gruntownej przebudowie z inicjatywy biskupa Metodego Terleckiego. Kolejny remont miał miejsce w 1711 roku za rządów biskupa Józefa Lewickiego, który dodał nawę poprzeczną. Niestety, z powodu niedbałego wykonania prac budowlanych, budynek zaczął grozić zawaleniem, co zmusiło biskupa Felicjana Wołodkowicza do podjęcia decyzji o jego rozbiórce i budowie nowej, większej świątyni. Stara cerkiew została ostatecznie rozebrana w 1735 roku, a budowa nowego obiektu trwała do 1756 roku.

Prace budowlane nadzorował biskup Maksymilian Ryłło, a wystrój wnętrz został powierzony lwowskiemu artyście, Michałowi Filewiczowi. Katedra, zaprojektowana przez Pawła Fontanę oraz architekta Tomasza Rezlera, przybrała styl barokowy, zbliżony do rzymskokatolickich świątyń. Wnętrze tej budowli pozbawione było elementów charakterystycznych dla cerkwi obrządku greckiego, zyskując nowe elementy, takie jak chór muzyczny oraz konfesjonały.

W 1802 roku świątynia doznała kolejnego nieszczęścia – spłonęła. W następnych latach, pod przewodnictwem biskupa Ferdynanda Dąbrowy-Ciechanowskiego, rozpoczęto odbudowę, nadając jej neoklasyczny wygląd. Fundusze na ten cel pochodziły z budżetu Królestwa Polskiego. Po kasacie unii w 1875 roku świątynia przeszła na prawosławie, a jej przebudowa w latach 1874-1878 nadała jej bizantyjsko-rosyjskie cechy architektoniczne, w tym cebulaste hełmy wież oraz charakterystyczny portyk.

W 1915 roku, w czasach I wojny światowej, budynek został przystosowany na składowisko broni. Dopiero w 1919 roku przekazano go Kościołowi rzymskokatolickiemu. Po przybyciu jezuitów, katedra zyskała nowy duchowy charakter, a próby przywrócenia jej pierwotnego wyglądu trwały aż do 1931 roku.

W kolejnych latach katedra trafiła w ręce księży diecezjalnych, a w 1938 roku zakończono gruntowną renowację, z zachowaniem neoklasycznego portyku. W 1940 roku obiekt został przekazany prawosławnym Ukraińcom jako część ukraińskiej kampanii. W listopadzie 1940 roku stał się siedzibą biskupa diecezji chełmsko-podlaskiej. W 1944 roku powrócił do katolickiego użytkowania.

W 1988 roku papież Jan Paweł II nadał tej wspaniałej świątyni tytuł bazyliki mniejszej, co stanowiło ukoronowanie jej długiej i burzliwej historii.

Architektura

Budowla bazyliki została zaprojektowana w formie krzyża łacińskiego, a jej konstrukcja jest trójnawowa, uzupełniona o transept oraz dwie imponujące wieże, które zwracają uwagę dzięki ozdobnym narożnym kolumnom oraz charakterystycznym hełmom. Dodatkowo, bryła budynku jest zwieńczona kopułą, na której znajduje się latarnia. Co ciekawe, krzyże z półksiężycami umieszczone na hełmach wież spoczywają na berłach zakończonych kulami, co nadaje całości wyjątkowego wyglądu.

Fasada bazyliki jest także wzbogacona o trzy wejścia, każde z portali przykrytych naczółkami, co podkreśla jej architektoniczną finezję. Podczas zwiedzania, warto zwrócić uwagę na krypty grobowe biskupów chełmskich greckokatolickich, które znajdują się pod prezbiterium oraz transeptem. Choć wnętrze obiektu zostało znacznie zmienione i nie ma już pierwotnego wyposażenia, zachowało się w nim kilka istotnych elementów.

W sercu bazyliki znajduje się główny ołtarz, w którym umieszczono replikę „Cudownego obrazu Matki Boskiej Chełmskiej” znaną również jako Chełmska Ikona Matki Bożej z 1938 roku. Oryginalny obraz można obecnie zobaczyć w Muzeum Ikony Wołyńskiej w Łucku. Warto także zwrócić uwagę na antepedium w stylu późnobarokowym, datowane na lata 1720–1750, wykonane z blachy srebrnej. Przedstawia ono scenę hołdu składanego Matce Boskiej Chełmskiej po bitwie pod Beresteczkiem w 1651 roku przez króla Jana Kazimierza.

Dodatkowo, znajdują się tutaj dwa malowidła z końca XVIII wieku autorstwa Franciszka Smuglewicza: „Ukrzyżowanie” oraz „Święty Onufry”, które są cennymi dziełami sztuki i stanowią ważny element wystroju wnętrza. Bazylika pełni także rolę siedziby Chełmskiej Kapituły Kolegiackiej, co podkreśla jej znaczenie w regionie.

---

Oceń: Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Chełmie

---