Plac dr. E. Łuczkowskiego w Chełmie

---

Historia

Początki rynku, Noszącego obecnie imię dr. E. Łuczkowskiego, sięgają aż XIII wieku. To wtedy, w czasach panowania Daniela Romanowicza, na zachodnim stoku wzgórza osiedlili się rzemieślnicy oraz kupcy. W okolicy zamku znalazły się także inne osady, ale to ta, która rozwijała się w okolicach dzisiejszego placu, z racji swojego korzystnego położenia przy głównej drodze, która w przyszłości stała się ulicą Lubelską, zyskała największą popularność, przeobrażając się z czasem w podgrodzie.

W okolicach 1392 roku, kiedy miała miejsce lokacja miasta, na placu zbudowano ratusz miejski, co potwierdzają archeologiczne odkrycia świadczące o istnieniu budynku w kształcie wieży już od XIV wieku. Następnie, w XIV wieku, na miejscu wcześniejszej budowli, powstała nowa, dwupiętrowa wieża z zegarem, która była miejscem handlowym dla chełmskich kupców oraz mieściła archiwum miejskie, a później również odwach.

Warto również wspomnieć o innych ważnych budynkach w rejonie rynku, do których należał nieistniejący dziś kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, który w XIV wieku został przejęty przez dominikanów i znajdował się po północnej stronie placu. Na początku XV wieku, po zachodniej stronie placu wzniesiono kościół pw. Rozesłania Świętych Apostołów, zbudowany na znak wdzięczności za wkład chełmskich żołnierzy w bitwę pod Grunwaldem. W okolicach rynku była również synagoga.

W XVIII wieku rynek zyskał na znaczeniu jako miejsce handlowe, gdzie organizowano jarmarki. Wówczas plac często nazywano Rynkiem lub ulicą Rynkową. Znaczne przekształcenia nastąpiły po pożarze miasta w 1788 roku, kiedy to ratusz oraz około 120 domów i wszystkie kramy zostały zniszczone. Po tym tragicznych wydarzeniach wprowadzono zakaz budowy domów drewnianych w centrum, a także regulacje dotyczące rynku oraz ulicy Lubelskiej, wyznaczając przy tym dziewięć poprzecznych ulic. W wyniku tych zmian plac osiągnął wymiary około 150 metrów długości na 60 metrów szerokości w centralnej części. Pojawiła się również pierzeja wschodnia oraz chodniki i bruk w obrębie placu.

W 1852 roku rozebrano ratusz, który spłonął cztery lata wcześniej. Miejsce to w okresie powstania styczniowego zajmował tzw. Okrąglak, czyli budynek o zaokrąglonym kształcie, w którym funkcjonowały sklepiki żydowskie. Budowla ta przetrwała do drugiej wojny światowej. Pod koniec XIX wieku rynek zaczął tracić na znaczeniu jako miejsce handlowe na rzecz przeniesionego targowiska na ulicę Lwowską, nazywaną wówczas Pokrowską. Dzięki utworzeniu północnej pierzei rynek zyskał bardziej reprezentacyjny charakter. W tym okresie północna część rynku została określona jako „Mały Rynek”, podczas gdy sklepy w Okrąglaku posługiwały się adresem Rynek, a budynki przy południowej pierzei miały adres ulicy Lubelskiej.

11 listopada 1930 roku w zachodniej części rynku odsłonięto pomnik Poległych za Ojczyznę, będący hołdem dla mieszkańców Chełma, którzy brali udział w walkach o niepodległość. Rok później, w 1932, Małemu Rynkowi nadano imię dr. Edwarda Łuczkowskiego, chełmskiego społecznika, który zmarł w tym samym roku. Przed wybuchem drugiej wojny światowej podjęto decyzję o rozbiórce Okrąglaka, spowodowaną jego złym stanem technicznym. Ostatecznie rozbiórkę ukończono podczas niemieckiej okupacji, a w 1953 roku w jej miejscu powstał skwer.

Podczas II wojny światowej zniszczona została część kamienic oraz odsłonięty w 1930 roku pomnik, którego fragmenty usunięto w latach 50. Następnie plac zyskał nazwę placu Konstytucji. W 1988 roku odbudowano pomnik Poległych za Ojczyznę, który został rozwiązany przed ponad 50 laty, a uchwałą Rady Miasta Chełma z 2 kwietnia 1992 roku plac odzyskał swoją przedwojenną nazwę. W 2001 roku zrealizowano przebudowę placu, w ramach której odsłonięto fundamenty dawnego ratusza i eksponowano pozostałości historycznych kamienic starosty, a także zrekonstruowano staromiejską studnię.

W latach 2022–2023 przeprowadzono prace rewitalizacyjne wspomnianego placu dr. E. Łuczkowskiego, w trakcie których wyremontowano m.in. replikę zabytkowej studni.

Charakterystyka

Chełm, w odróżnieniu od innych miast Polski, nie skupiał się na regularnym planowaniu urbanistycznym. Na początku jego główny rynek przyjął formę wydłużonego prostokąta, który z czasem zmienił się w kształt wrzeciona. To unikalne przekształcenie zachowało się nawet po oficjalnej lokacji miasta. Rynek najprawdopodobniej rozciągał się od Góry Chełmskiej aż do okolic współczesnego kościoła pw. Rozesłania Świętych Apostołów.

Warto zwrócić uwagę, że na kamienicy oznaczonej numerem 5 znajduje się tablica pamiątkowa, która oddaje hołd dr. E. Łuczkowskiemu. Tablica ta została ufundowana w 1985 roku przez Zarząd Wojewódzki PTTK.

---

Oceń: Plac dr. E. Łuczkowskiego w Chełmie

---