Antin Wasyńczuk

---

Wczesne lata

Antin Wasyńczuk wydobył się z rodziny mieszczan-rolników, którą tworzyli Kłymentij (Klemens) oraz Maria z domu Dżaman. Był on najstarszym przedstawicielem swojego rodzeństwa, które obejmowało troje dzieci: Pawło (Pawła) (1893–1944), Mikołaja (ur. 1897) i Marię (1905–1945). Pochodzenie jego rodziny łączyło się z ukraińskim chłopstwem, a korzenie Wasyńczuków sięgały miejscowości Iłowa, położonej w Chełmszczyźnie. Już w 1810 roku, prapradziadek Antina, Mikołaj Wasyńczuk (1765–1845), osiedlił się w Chełmie, a do dziś jego potomkowie zamieszkują to miasto.

W wielu materiałach dotyczących Antina oraz jego brata Pawło, można spotkać się z zapisem ich nazwiska w formie „Wasylczuk”, co szczególnie często występuje, gdy jest zapisywane cyrylicą. Jak informuje dr Mirosław Szumiło, biograf Wasyńczuka, w roku 1917 Antin, Pawło oraz ich kuzyn Jerzy zdecydowali się na tę zmianę. W latach 20. XX wieku, Antin posiadał różne dokumenty osobiste wystawione na nazwisko „Wasylczuk”, jednak w 1923 roku rodzina powróciła do pierwotnej formy nazwiska. Mimo to, prasa ukraińska w dalszym ciągu używała formy „Wasylczuk” w odniesieniu do tych postaci.

W materiałach poświęconych Wasyńczukowi, często pojawia się błędna informacja na temat daty jego narodzin, która w wielu przypadkach jest podawana jako 16 lipca. Jednakże, Urząd Stanu Cywilnego w Chełmie oraz dokumenty osobiste samego Wasyńczuka wskazują datę 21 listopada 1885 roku, co potwierdza także jego biograf Mirosław Szumiło. Antin został ochrzczony w prawosławnym soborze katedralnym w Chełmie, znanym obecnie jako rzymskokatolicka bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. W pierwszych latach życia mieszkał w rodzinnym domu przy ulicy Browarnej.

Edukacja

Antin Wasyńczuk, urodzony w 1894 roku, rozpoczął swoją edukację w szkolnej placówce jednoklasowej, która miała swoje miejsce w chełmskim seminarium duchownym. Już od 1895 roku uczęszczał do szkoły przygotowawczej dla przyszłych studentów seminariów duchownych. Mimo że był pilnym uczniem, jego zainteresowanie przedmiotami religijnymi było ograniczone. W roku 1900 rozpoczął naukę w prawosławnym seminarium.

W placówce tej uczniowie doświadczali silnej rusyfikacji, a także wcielania w życie poglądów, które były antykatolickie oraz antypolskie. Oddziaływanie tych elementów miało na Wasyńczuka efekt przeciwny do zamierzonego. Po rewolucji w roku 1905 wstąpił do nieformalnego ruchu narodowego – Hromady chełmskiej. Była to organizacja o charakterze kulturalnym i oświatowym. Niestety, jego działalność została szybko odkryta, co zaowocowało wydaleniem z seminarium. W rezultacie przeniesiono go do Symferopola na Krymie, gdzie kontynuował naukę w lokalnym seminarium duchownym, zdobywając tam maturę.

W 1905 roku znalazł się w Kijowie, aby podjąć studia na Wydziale Agronomicznym Instytutu Politechnicznego Imperatora Aleksandra. Angażował się w Ukraińskich Studenckich Hromadach, które miały charakter organizacji socjalistycznych dążących do niepodległości. W tym okresie nawiązał również relacje z Polakami, którzy prowadzili podobne działania, w tym z członkami Korporacji studentów Polaków uczęszczających na Uniwersytet oraz Politechnikę. W latach 1909 lub 1910 przeniósł się do Nowej Aleksandrii, obecnie znanej jako Puławy, gdzie kontynuował naukę w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa.

W 1911 roku ukończył tę uczelnię z tytułem agronoma pierwszej kategorii. Od tego momentu, szczegóły jego dalszej edukacji oraz pierwsze kroki w zawodzie pozostają nieco niejasne. Prawdopodobnie studiował dalej na politechnice w Rosji, gdzie zdobył doświadczenie jako asystent. Następnie pracował w ziemstwie połtawskim, a potem jako inżynier gubernialny w Grodnie. W latach 1915–1916 uczęszczał na Wydział Ekonomiczny Instytutu Handlowego w Kijowie.

Istnieją także doniesienia, że był studentem uniwersytetu w Heidelbergu, gdzie poznał swoją przyszłą żonę, Polkę, Stefanię Galińską, wyznania rzymskokatolickiego. Ich związek zaowocował ślubem, który miał miejsce najprawdopodobniej w 1916 roku. Para powitała na świecie swojego syna, Klemensa, 11 października 1917 roku, a ich córka, Irena, przyszła na świat 28 czerwca 1918 roku w Nieżynie.

Działalność polityczna

Na początku 1917 roku Antin Wasyńczuk zgłosił swoją gotowość do działania w armii rosyjskiej, kierując swoje zainteresowania na propagowanie świadomości narodowej wśród ukraińskich żołnierzy. Z chwilą wybuchu rewolucji lutowej, jego zaangażowanie miało na celu likwidację carskiej administracji w Kijowie. Przewodząc grupie zrewoltowanych telegrafistów oraz telefonistów, uczestniczył w tworzeniu komitetu wykonawczego złożonego z robotników i żołnierzy. W tym czasie zasiadał w komisji zajmującej się aprowizacją dla wojskowego okręgu, a także objął funkcję w zarządzie Kijowa. Informacje te niestety nie zostały potwierdzone przez Mirosława Szumila.

W dniach 27-28 marca 1917 roku Wasyńczuk uczestniczył jako delegat w gubernialnym zjeździe kooperatywnym Kijowszczyzny. W tym czasie przystąpił do Związku Ukraińskich Autonomistów-Federalistów, który z czasem przekształcił się w Ukraińską Partię Socjalistów-Federalistów. Była to formacja wspierająca Rząd Tymczasowy Rosji, postulująca jednocześnie szerszą autonomię dla Ukraińców w ramach federacyjnej struktury Rosji. Istnieją również przesłanki, że wszedł w skład Ukraińskiej Centralnej Rady.

Minister pełnomocny URL ds. repatriacji

Główny artykuł: Ukraińska Republika Ludowa. Po bolszewickim przewrocie, który miał miejsce na skutek rewolucji październikowej, oraz po obaleniu Rządu Tymczasowego w Piotrogrodzie, wraz z ogłoszeniem III Uniwersału przez Centralną Radę oraz proklamowaniem Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL) 20 listopada 1917, Wasyńczuk otrzymał propozycję dołączenia do socjalistycznego rządu Wołodymyra Wynnyczenki. Mogło to oznaczać objęcie stanowiska wiceministra rolnictwa lub dyrektora w ministerstwie spraw wewnętrznych, jednakże zrezygnował z tych ofert z powodu zbyt radykalnych postulatów nowego gabinetu, które dążyło do zniesienia własności prywatnej ziemi. Niemniej jednak, po zawarciu traktatu 9 lutego 1918 w Brześciu, który przyznawał Chełmszczyznę i część Podlasia Ukrainie, stanął na czoło delegacji mającej na celu zbadanie sytuacji na tych terenach. Pod koniec marca 1918 przybył do Brześcia.

W kwietniu 1918 Antin Wasyńczuk został ministrem pełnomocnym URL ds. repatriacji. Jego zadania wiązały się z organizowaniem powrotów ludności prawosławnej, która została zmuszona do ewakuacji w czasie wycofywania się armii rosyjskiej latem 1915 roku. Swoją siedzibę miał w Równem i współpracował z Niemcami, Austro-Węgrami, polską Radą Regencyjną oraz Międzynarodowym Czerwonym Krzyżem. Utworzył międzypaństwową komisję repatriacyjną w Kowlu oraz szereg innych komisji. Jego działania były niezależne od narodowości repatriantów, więc traktował zarówno Ukraińców, jak i Polaków na równi. Współpracował m.in. z endeckim politykiem Stanisławem Moskalewskim, odpowiedzialnym za organizację repatriacji Polaków do Królestwa Polskiego, a także promował ukraińsko-polską współpracę przeciwko rosyjskim wpływom.

Działalność społeczno-polityczna na Chełmszczyźnie

Główny artykuł: Ridna Chata. Na przełomie lat 1918 i 1919 Antin Wasyńczuk wrócił do Chełma z rodziną, skupiając się na działalności społecznej wśród prawosławnych Ukraińców oraz podkreślając potrzebę aktywności wewnątrz nowego polskiego państwa. Od początku 1919 roku w jego domu działał Ukraiński Komitet Dobroczynności, którego został przewodniczącym. Organizacja ta miała na celu udzielanie pomocy oraz prowadzenie działań edukacyjnych i kulturowych wśród ukraińskiej społeczności Chełmszczyzny, z czasem przekształcając się w Towarzystwo Dobroczynności Ridna Chata. Antin Wasyńczuk był również zaangażowany w Ukraińskie Towarzystwo Pedagogiczne, które powstało w lutym 1919 roku pod przewodnictwem jego kuzyna, Jerzego Wasyńczuka, z celem rozwoju ukraińskiego szkolnictwa.

Jesienią 1919 Wasyńczuk opublikował w formie memoriału analizy sytuacji ludności ukraińskiej na Chełmszczyźnie, w którym zadeklarował pełną lojalność wobec państwa polskiego. W dokumencie tym opisał trudności, z jakimi borykają się Ukraińcy, a także zaapelował o ich równouprawnienie w ramach Rzeczypospolitej Polskiej. Zawierał postulaty dotyczące otwarcia ukraińskich szkół ludowych, prywatnego gimnazjum w Chełmie, a także używania języka ukraińskiego w administracji oraz zorganizowanie Komitetu Ukraińskiego doradzającego polskim władzom. Po przedłożeniu tych żądań polskim władzom w październiku 1919 roku, reakcji nie udało się uzyskać, co więcej, powołane przez niego do życia Ridnej Chaty nie zdołało uzyskać oficjalnej rejestracji, choć kontynuowała aktywność.

Pod koniec 1919 roku Wasyńczuk stał się prezesem Delegatury Ukraińskiej, międzypartyjnej rady politycznej obejmującej przedstawicieli wszystkich ukraińskich partii z byłego zaboru rosyjskiego. Również 26 lutego 1920 przewodniczył delegacji, która rozmawiała z wojewodą lubelskim Stanisławem Moskalewskim, przedstawiając mu podobne postulaty jak w memoriałach. Słowa polskiego urzędnika o przyjrzeniu się sytuacji ludności ukraińskiej nie przyniosły wymiernych rezultatów. W tym okresie Wasyńczuk nawiązywał współpracę z polskim ruchem socjalistycznym oraz socjaldemokratami ze Lwowa.

9 czerwca 1920 uczestniczył w konferencji grup politycznych, na którą zaproszenia otrzymali również przedstawiciele m.in. Chełmszczyzny, Podlasia, Wołynia oraz województwa zachodniego. Spotkanie to dotyczyło kwestii autonomii narodowej i terytorialnej dla ziem zamieszkałych przez Ukraińców. Opracowany dokument poruszał kwestie administracyjne, szkolnictwa, języka i spraw wyznaniowych, jednakże z powodu kryzysu rządowego propozycja nie mogła być rozpatrzona.

W czerwcu 1920 Wasyńczuk uzyskał koncesję na wydawanie gazety Nasze Żyttia (ukr. Наше Життя, Nasze Życie), która była pierwszym czasopismem ukraińskim na obszarze dawnego zaboru rosyjskiego. Gazetę drukowano w jego własnym domu, a na jej czoło wysunął się jego brat, Pawło. W dniu 27 czerwca 1920 roku ukazał się pierwszy numer czasopisma, które dzięki wsparciu lwowskiej Ukraińskiej Partii Socjal-Demokratycznej podejmowało tematykę z szerokiego zakresu — społecznej, kulturalnej, politycznej, ale i ekonomicznej — akcentując potrzeby i aspiracje ludności ukraińskiej. Publikacje w tej gazecie były zgodne z lojalnością wobec państwa polskiego i pragnieniem współpracy z Polakami na równych zasadach.

11 sierpnia 1920 Antin Wasyńczuk oraz jego brat zostali aresztowani przez władze, które uznały ich za niepewnych, co było związane z nadciąganiem Armii Czerwonej oraz powodem z publikacji w Nasze Żyttia, krytycznego odniesienia do polityki rządu. Wkrótce po tym, władze podjęły decyzję o zamknięciu czasopisma, zawieszeniu działalności Ukraińskiego Towarzystwa Pedagogicznego oraz zdelegalizowaniu Ridnej Chaty, która mimo to pozostała aktywna. Antin Wasyńczuk sprzeciwiał się tym decyzjom, korzystając m.in. z poparcia posła PPS, Mariana Malinowskiego. Na początku 1921 roku bracia zostali zwolnieni, lecz pozostawali pod nadzorem organów ścigania.

4 maja 1921 roku Wasyńczuk przewodniczył zjazdowi reprezentantów ukraińskiej ludności Chełmszczyzny oraz Podlasia, który podjął decyzję o sporządzeniu dokumentu domagającego się przestrzegania praw mniejszości narodowych, zapisanych w polskiej konstytucji. W czerwcu 1921 na czoło delegacji złożył ten dokument ministrowi wyznań religijnych i oświecenia Maciejowi Ratajowi. Po niepowodzeniu, Wasyńczuk próbował uzyskać wsparcie w polskim parlamencie, a Sejm wysłał posłów Stanisława Thugutta oraz Eugeniusza Śmiarowskiego, którzy 2 lipca 1921 roku odwiedzili Chełm w celu analizy sytuacji ukraińskiej społeczności.

Poseł na Sejm

Wiosną 1922 roku Antin Wasyńczuk zainicjował proces angażowania ukraińskich polityków do udziału w polskich wyborach parlamentarnych, mimo że bojkot został ogłoszony przez premiera rządu Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, Jewhena Petruszewycza. Wasyńczuk argumentował, że obecność ukraińskich przedstawicieli w Sejmie jest kluczowa, aby mogły być reprezentowane ich potrzeby związane z językiem, wiarą oraz kulturą. Jednocześnie wyrażał obawy wobec procesu wyborczego, obawiając się potencjalnych manipulacji w trakcie głosowania.

W kwietniu 1922 roku stanął na czele Ukraińskiego Komitetu Wyborczego Chełmszczyzny i Podlasia, a także objął stanowisko wiceprzewodniczącego Centralnego Ukraińskiego Komitetu Wyborczego. Jego pierwotne plany obejmowały bliską współpracę z Polską Partią Socjalistyczną (PPS) oraz Polskim Stronnictwem Ludowym (PSL) „Wyzwolenie”. Ostatecznie stał się jednym z głównych architektów Bloku Mniejszości Narodowych (BMN), co umożliwiło ukraińskim ugrupowaniom uzyskanie równorzędnego statusu z innymi mniejszościami narodowymi w Polsce.

12 czerwca 1922 roku zarejestrowano Towarzystwo Dobroczynności Ridna Chata, a jego działalność została oficjalnie uznana przez wojewodę lubelskiego. W tym samym roku Wasyńczuk zainicjował wznowienie wydawania tygodnika „Nasze Żyttia”. W październiku tegoż roku, Wasyńczuk objął przewodnictwo zarządu Towarzystwa, a jednocześnie prowadził intensywną kampanię wyborczą, zyskując wysokie miejsca na listach wyborczych, zarówno państwowych, jak i BMN w okręgu nr 28.

Prezes Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej

W wyniku wyborów z 5 i 12 listopada 1922 roku, Wasyńczuk zdobył mandat poselski z listy państwowej oraz w okręgu nr 28, aczkolwiek zrzekł się mandatu na rzecz Semena Lubarskiego. 22 listopada 1922 roku, jednogłośnie został wybrany przez swoich kolegów na prezesa Ukraińskiego Klubu Sejmowego, a równie uhonorowano go tytułem prezesa Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej (URP). Jako lider organizacji, przewodniczył także komisji rolno-ekonomicznej URP oraz był kluczowym referentem w jej działaniach.

W swoich działaniach Wasyńczuk dążył do współpracy z lewicowymi ugrupowaniami oraz innymi mniejszościami narodowymi. Jako członek URP, znalazł się w gronie umiarkowanych socjalistów-federalistów. Zdecydowanie popierał rząd generała Władysława Sikorskiego, sprawując opiekę nad ukraińskimi posłami, co skutkowało pewnymi ustępstwami na rzecz ukraińskiej ludności, m.in. w sprawach dotyczących szkół i cerkwi prawosławnych.

Autonomista-federalista

Po ustąpieniu z funkcji prezesa URP, Wasyńczuk skoncentrował się na budowie własnej frakcji, mającej stać się przeciwwagą dla innych ugrupowań, w tym proradzieckich socjalistów. Do jego grupy dołączyli Semen Lubarski i inni prominentni politycy. Celem nowej frakcji było

„doprowadzenie do zdobycia dla ukraińskiego terytorium etnograficznego w granicach Polski szerokiej autonomii polityczno-narodowej z własnym Sejmem, sądownictwem, administracją, szkolnictwem i wojskiem, uważając taką autonomię jako odpowiednią formę przechodnią do czasu spełnienia idei Wielkiej Sobornej Ukrainy.”

28 maja 1923 w Chełmie, Wasyńczuk zaprezentował założenia programowe swojej frakcji. W trakcie swojego wystąpienia oznajmił:

„Żądamy autonomii terytorialnej dla Galicji, Wołynia, Polesia, Chełmszczyzny i Podlasia z siedzibą odrębnego Sejmu we Lwowie, Łucku czy Chełmie, który by uchwalał ustawy, decydował w sprawach szkolnych, administracyjnych i o podziale prowincji. Idę dalej – żądam pułków ukraińskich w armii polskiej, dając jako przykład Austrię, Szwajcarię.”

Jako przedstawiciel ukraińskiej delegacji, podkreślał znaczenie rolnictwa i samorządu terytorialnego. W międzyczasie kierował również działalnością Towarzystwa Ridna Chata.

Walka o odzyskanie dawnej pozycji politycznej

W związku z narastającymi różnicami w poglądach z bratem Pawłem, Wasyńczuk dążył do odzyskania utraconej pozycji poprzez organizację zjazdów i klubów, które miały stworzyć lokalne wsparcie dla ukraińskich rolników. Wspierał również inicjatywy mające na celu zapewnienie Ukraińcom lepszych warunków życia w Polsce.

15 stycznia 1927 roku, pośrednicząc w utworzeniu spółdzielni rolniczo-handlowej, a następnie powołując nowe organizacje, takie jak Ukraińskie Zjednoczenie Gospodarcze (UHO), starał się odbudować swoje wpływy. Z mniejszym powodzeniem próbował przekonać władze do współpracy z ukraińskimi obywatelami.

Dnia 22 maja 1927 roku, zorganizował „nadzwyczajny zjazd narodowy przedstawicieli ludności ukraińskiej województwa lubelskiego”, podczas gdy jego zwolennicy ze zdziwieniem przyjęli jego lojalność wobec władz polskich, co spotkało się z ostrą krytyką ze strony zwolenników radykalnych. Zjazd powołał Ukraiński Komitet Narodowy Chełmszczyzny oraz zdecydował o zakładaniu różnych spółdzielni oraz Ukraińskiego Banku Ludowego.Pawło Wasyńczuk został również wybrany na członka Rady Nadzorczej nowego banku.

Poza Sejmem

W przededniu w wyborach w 1928 roku, Sel-Sojuz oraz Sel-Rob toczyły intensywną rywalizację o uzyskanie wsparcia ze strony ludności ukraińskiej zamieszkującej Chełmszczyznę i Podlasie. W odpowiedzi na to, Sel-Sojuz nawiązał współpracę z UNDO. Jednakże, Antin Wasyńczuk opowiedział się za niezależnością, odrzucając sojusz z ugrupowaniami żydowskimi oraz wejście do Bloku Mniejszości Narodowych (BMN). Jego decyzja była spowodowana reperkusjami związanymi z paryskim procesem zabójcy atamana Symona Petlury, Szolema Szwarcbarda.

Wasyńczuk podejmował również rozmowy z polskimi ugrupowaniami, które otwarcie popierały rząd. Po pewnym czasie, zdecydował się na przystąpienie do Bloku Mniejszości Narodowych, aczkolwiek postawił warunek: chciał zająć pierwszą pozycję na liście kandydatów do Senatu. Niestety, jego prośba spotkała się z odmową. Mimo to, Sel-Sojuz ostatecznie wstąpił w skład BMN.

Reakcją na zaistniałą sytuację było zerwanie współpracy przez Antina Wasyńczuka z jego bratem, Pawło. Zainicjował on samodzielną akcję wyborczą, w ramach której utworzył Ukraińską Narodową Listę Gospodarczą (UNLG), która przyjęła nr 36. Ważne wydarzenie miało miejsce 8 lutego 1928 roku, kiedy to Wasyńczuk doprowadził do zawieszenia wydawania czasopisma Nasze Żyttia, które stało się narzędziem atakującym jego osobę w artykułach publikowanych przez Sel-Rob. Po przeniesieniu siedziby wydawnictwa do Brześcia, wznowiono działalność, drukując gazetę w nakładzie około 1000 egzemplarzy, które były rozdawane na wiecach wyborczych UNLG.

W ramach wydarzenia głównego, jakim były Wybory parlamentarne w Polsce w 1928 roku, UnLG poniosła znaczną klęskę, nie uzyskując żadnego mandatu. W okręgu nr 27 do Sejmu zdobyła jedynie 389 głosów, a na Polesiu – 525. W przypadku wyborów do Senatu sytuacja była równie niekorzystna – osiągnięto tylko 343 głosy w jednym okręgu i 50 w drugim.

W rezultacie tej niepowodzenia, Antin Wasyńczuk postanowił wycofać się z działalności politycznej, kierując swoje wysiłki ku działalności gospodarczej i samorządowej. Początkowo, organizacja przez niego kierowana, Ukraińskie Zjednoczenie Gospodarcze (UHO), radziła sobie stosunkowo dobrze. Jednakże, z powodu pogarszającej się koniunktury gospodarczej, zmuszona była zaciągnąć wysokie kredyty. W początkowej części 1930 roku ujawniono, że UHO nie jest w stanie spłacać swoich zobowiązań. W lutym 1933 roku, walne zebranie członków spółdzielni podjęło decyzję o jej likwidacji. Wasyńczuk, wraz z sześcioma innymi członkami UHO, musiał spłacić długi Zjednoczenia w formie rat długoterminowych, co miało negatywny wpływ na jego sytuację finansową.

Ostatnie lata

W ostatnich latach swojego życia, Antin Wasyńczuk starał się aktywnie uczestniczyć w samorządzie. W wyniku tego, we wrześniu 1932 roku, objął przewodnictwo nadzwyczajnego komitetu, który został powołany przez lokalne organizacje w Chełmie. Głównym celem tego komitetu było doprowadzenie do dymisji członków Rady Miejskiej, z powodu stwierdzonych nieprawidłowości dotyczących zarządzania miastem. Już 15 listopada 1932 Rada Miejska została rozwiązana.

Wasyńczuk planował również ubiegać się o miejsce w Radzie Miejskiej Chełma w wyborach, które miały odbyć się w maju 1934 roku, jako przedstawiciel ludności ukraińskiej w ramach Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Niestety, jego kandydatura nie została zaakceptowana przez kierownictwo BBWR. W odpowiedzi na to, podjął próbę działania w ramach Klubu Mieszczan-Rolników oraz Stowarzyszenia Rolników, ale również te próby zakończyły się niepowodzeniem. Wobec tej sytuacji wezwał do zbojkotowania nadchodzących wyborów.

W kwietniu 1935 roku, Wasyńczuk zachorował na poważne schorzenie zwane czyrakiem mnogim (karbunkuł). Powstało ono w wyniku ropnego zapalenia okołomieszkowego, połączonego z martwiczymi zmianami na skórze głowy oraz przypadkowym skaleczeniem, co doprowadziło do groźnego zakażenia krwi. Chory przeszedł operację w szpitalu chełmskim, jednak nie nastąpiła poprawa jego stanu zdrowia. Z tego powodu, przetransportowano go do kliniki uniwersyteckiej w Warszawie, gdzie przez miesiąc korzystał z leczenia. Mimo kolejnej operacji, mającej na celu oczyszczenie skóry, postępująca cukrzyca oraz narkoza osłabiły jego serce.

W obliczu braku poprawy, jego rodzina podjęła decyzję o przewiezieniu go z powrotem do rodzinnego miasta. Niestety, zmarł on 13 maja 1935 roku, podczas podróży pociągiem z Warszawy do Chełma. Na temat jego pogrzebu, Biuletyn polsko-ukraiński zamieścił następujące słowa:

Uroczysty pogrzeb ś.p. działacza ukraińskiego odbył się dn. 14 maja na miejscowym cmentarzu prawosławnym po odprawieniu nabożeństwa żałobnego w miejscowej cerkwi parafjalnej. Na wieczny spoczynek odprowadzały ś.p. A. Wasyńczuka tłumy ludności wszystkich narodowości – ukraińskiej, polskiej i żydowskiej, biorąc też udział w nabożeństwie żałobnem, bowiem nieboszczyk cieszył się dużymi sympatjami swych współziomków. Na świeżej mogile złożono szereg wieńców. W pochodzie żałobnym wzięli udział uczennice i uczniowie miejscowego gimnazjum, którzy też wzięli pod gorliwą opiekę swe koleżanki i kolegów – dzieci zmarłego.

Poglądy polityczne

Antin Wasyńczuk stanowił zwolennika współpracy politycznej między Ukrainą a Polską. W swoich tekstach oraz wystąpieniach przywoływał sojusz, który miał miejsce między Józefem Piłsudskim a Semenem Petlurą w 1920 roku, mający na celu walkę z bolszewizmem. Również sprzeciwiał się komunizmowi oraz galicyjskiemu separatyzmowi.

Podkreślał, że radykalizm, zarówno narodowy, jak i społeczny, jest czymś niewłaściwym, promując zamiast tego umiarkowane poglądy. Wasyńczuk dążył do uświadomienia narodowego Ukraińców mieszkających na Chełmszczyźnie oraz Podlasiu. W tym celu podejmował działania na rzecz ich rozwój w obszarze gospodarczym, kulturowym, edukacyjnym oraz samorządowym.

Wszystkie te starania realizował w zgodzie z polskimi władzami. Wzywał do aktywnego zaangażowania Ukraińców w ruch spółdzielczy, a także podkreślał, że kluczem do realizacji ich aspiracji jest uczestnictwo w polityce Polski, co miałoby się odbywać poprzez wykorzystanie prawa wyborczego – zarówno czynnego, jak i biernego.

W większości swojej aktywności politycznej Wasyńczuk identyfikował się jako autonomista-federalista. Jego celem było utworzenie w granicach Polski autonomicznego tworu polityczno-narodowego dla Ukraińców, który miałby swój Sejm, administrację oraz sądownictwo, a miejscami, gdzie mógłby się on mieścić, wskazywano Lwów, Chełm lub Łuck. Twór ten miałby być formą przejściową, dążąc do utworzenia wysoce upragnionej niepodległej Ukrainy.

Wasyńczuk przewidywał, że powstanie autonomii powinno być poprzedzone rozmowami z władzami państwowymi. W jego oczach, jedyną drogą ku temu byłoby stworzenie antyradzieckiego sojuszu polsko-ukraińskiego. Jak sam ujął w swoich słowach:

Najpierw trzeba uzyskać autonomię i możność współpracy narodu ukraińskiego z polskim, a dopiero później zobaczy się, gdy naród ukraiński dorośnie, czy będą mogli Ukraińcy myśleć o stworzeniu samostijnej Ukrainy. Ale na to trzeba jeszcze wiele czasu.

W 1927 roku, w obliczu spadku popularności koncepcji autonomii zarówno wśród Ukraińców, jak i w polskich ugrupowaniach lewicowych, Wasyńczuk postanowił zrewidować swoje poglądy. Po tym czasie skupił się na domaganiu się jedynie ukrainizacji Cerkwi prawosławnej, otwierania zamkniętych świątyń przez władze polskie oraz tworzenia szkół ukraińskich na Chełmszczyźnie i Podlasiu.

Podkreślił również konieczność zwiększenia aktywności Ukraińców w sferze samorządowej oraz w ruchu spółdzielczym.

Rodzina i życie prywatne

Antin Wasyńczuk, wraz z żoną Stefanią Galińską (ur. 1898, zm. 1994 w USA), stworzył rodzinę, w której przyszło na świat siedmioro dzieci. Każde z nich miało swoje unikalne życie i historię.

• Klemens (ur. 11 października 1917, zm. 1992) – to absolwent Szkoły Podchorążych w Zegrzu, który uczestniczył w kampanii wrześniowej. Po niewoli niemieckiej znalazł się w amerykańskiej strefie okupacyjnej, ostatecznie osiedlając się w Kalifornii, gdzie jako specjalista w dziedzinie łączności satelitarnej pracował w NASA, między innymi przy budowie silników do wahadłowca Columbia,
• Irena (ur. 28 czerwca 1918 w Nieżynie) – w czasie powstania warszawskiego pracowała w szpitalu, a po jego zakończeniu trafiła do obozu dla uchodźców w Pruszkowie. Po wojnie mieszkała w Sulejowie i Żywcu,
• Ludmiła Krystyna (ur. 22 listopada 1919 w Chełmie, zm. 2001) – przeżyła wojenne zawirowania, od 1944 roku żyła w Warszawie, później trafiła do obozu w Pruszkowie, a następnie została wywieziona do Niemiec z matką. Po wojnie osiedliła się w USA, gdzie wyszła za mąż za Polaka, Jana Jabłonowskiego,
• Maria (ur. 9 listopada 1921 w Chełmie, zm. 18 kwietnia 1945) – w trakcie wojny pozostawała w Chełmie, została zamordowana razem z Pawło Wasyńczukiem w 1945 roku, a sprawcami czynie miały być różne źródła, w tym polskie podziemie, UB lub NKWD,
• Mirosław (ur. 10 sierpnia 1923 w Chełmie, zm. 1944) – pracował jako strażnik kolejowy w podczas II wojny światowej, zginął od strzału polskich partyzantów,
• Eugeniusz (brat bliźniak Leona, ur. 24 marca 1925) – w czasie wojny wywieziony na przymusowe roboty do Niemiec, potem trafił do amerykańskiej strefy okupacyjnej, a ostatecznie osiedlił się w USA,
• Leon (brat bliźniak Eugeniusza, ur. 24 marca 1925) – także wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec, po wojnie w amerykańskiej strefie okupacyjnej, później w USA, gdzie jako inżynier wojskowy brał udział w wojnie koreańskiej.

Dzieci były wychowywane w atmosferze wielokulturowości, w domu używano zarówno języka ukraińskiego, jak i polskiego, a Antin czasami rozmawiał z nimi także w niemieckim. Rodzina zwykle obchodziła zarówno święta katolickie, jak i prawosławne.

Sam Wasyńczuk definiowany był przez współczesnych jako osoba spokojna, sumienna, racjonalna i punktualna. Choć nie okazywał zbyt wielu emocji, był również aktywny, przebiegły oraz ambitny. Cechowało go ostrożne i przemyślane podejście do życia. Był uznawany za dobrego organizatora i posiadał umiejętności przywódcze, co odróżniało go od brata Pawło, który miał nieco wybuchowy temperament, co często prowadziło do konfliktów między nimi. Antin fascynował się geografią, gromadząc atlasy oraz specjalistyczne książki, przyjaźnił się z znanym geografem, profesorem Eugeniuszem Romerem. W dodatku doskonale znał łacinę i interesował się malarstwem włoskim.

W 1919 roku Antin Wasyńczuk nabył posiadłość w Chełmie, przy ulicy Lubelskiej 80. Dzięki funduszom pochodzącym z diety poselskiej wybudował tam w 1924 roku trzykondygnacyjną kamienicę i prowadził własne biuro handlowe, zajmując się pośrednictwem w sprzedaży płodów rolnych.

Wywód genealogiczny

W niniejszym wywodzie genealogicznym zawarte zostały istotne informacje dotyczące rodziny Wasyńczuk, z szczególnym uwzględnieniem kluczowych postaci oraz ich związków rodzinnych.

Stepan Wasyńczuk (1827–?)

_

Anna Paczosa (ur. ? – zm. ?)

_

Mateusz Dżaman (ur. ? – zm. ?)

_

Julianna Kutynav (ur. ? – zm. ?)

_

_

_

_

_

_

_

_

_

Kłymentij Wasyńczuk (ur. 1 lutego 1860 – zm. 27 października 1940)

_

Maria Dżaman (ur. 18 kwietnia 1864 – zm. 27 sierpnia 1942)

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

Na drugim poziomie drzewa genealogicznego, przedstawiamy Antina Wasyńczuka, który odgrywa ważną rolę w podtrzymywaniu dziedzictwa tej rodziny. Jego dane to: urodziny 21 listopada 1885 – zgon 13 maja 1935.

_

_

Antin Wasyńczuk urodziny: 21 listopada 1885 – zgon: 13 maja 1935

_

_

---

Oceń: Antin Wasyńczuk

---