Zygmunt Bohusz-Szyszko

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Zygmunt Bohusz-Szyszko urodził się w rodzinie, w której poznaliśmy silne powiązania z wojskowością. Jego ojciec, Jakub, był oficerem armii rosyjskiej, a później raczył nas zaszczytem bycia generałem brygady Wojska Polskiego. Jego matka, Helena z Witowskich, była równie integralną częścią rodziny. Dzieciństwo Zygmunta oraz jego młodzieńcze lata miały miejsce w rodzinnym Chełmie, gdzie zdobywał pierwsze doświadczenia życiowe.

W 1907 roku Zygmunt zdecydował się przerwać edukację w chełmskim gimnazjum; było to spowodowane przeniesieniem jego ojca na służbę do Irkucka. Po ukończeniu Korpusu Kadetów w Pskowie w 1911 roku, wyruszył do wyższej szkoły oficerskiej w Moskwie. Dwa lata później, już jako dowódca plutonu, służył w rosyjskim 12 pułku grenadierów. Jego młodzieńcze zmagania wojenne rozpoczęły się w 1914 roku, gdy razem z pułkiem ruszył na front, gdzie niestety zostaje czterokrotnie rannym żołnierzem. W wyniku okoliczności wojennych, w jesieni 1915 roku trafił do niewoli austriackiej, z której udało mu się w końcu uciec.

W listopadzie 1916 roku złączył swe losy z II Brygadą Legionów Polskich. Po wyłamaniu się Brygady spod austriackiej kontrolu, w lutym 1918 roku musiał stawić czoła nowemu wyzwaniu – internowaniu w obozie na Węgrzech. Po czterech miesiącach, odzyskując wolność, wstąpił do 1 pułku piechoty Polskiej Siły Zbrojnej (niem. Polnische Wehrmacht). Dzięki reskryptowi Rady Regencyjnej z 25 października 1918 roku, zwolniono go z obozu jeńców, co umożliwiło mu dalszą służbę w Wojsku Polskim jako porucznik.

Wojna polsko-bolszewicka

W listopadzie 1918 roku Zygmunt uczestniczył w rozbrajaniu żołnierzy niemieckich w Warszawie, co stanowiło jego pierwszy krok ku odrodzonemu Wojsku Polskiemu. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej, służył w 2 Dywizji Piechoty Legionów. Jego szybka kariera w wojsku prowadziła go z pozycji dowódcy kompanii, poprzez dowództwo batalionu, aż do objęcia dowodzenia 2 Kowieńskim pułkiem strzelców w lutym 1919 roku, w składzie 2 Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Wciąż zmagał się z bolszewikami na Wileńszczyźnie, Podlasiu i Mazowszu, a odbyte walki przyniosły mu poważne rany w czasie obrony Płocka. Mimo to, nie rezygnował z walki, biorąc udział w kontrofensywie sierpniowej w 1920 roku.

Dwudziestolecie międzywojenne

W latach 1921–1921 pełnił funkcję oficera sztabu w dowództwie 19 Dywizji Piechoty. W październiku 1921 roku rozpoczął studia w Szkole Sztabu Generalnego w Warszawie, która wkrótce przekształciła się w Wyższą Szkołę Wojenną. Po uzyskaniu dyplomu w październiku 1923 roku został przydzielony do Oddziału V Sztabu Generalnego, gdzie zajął miejsce kierownika referatu generalskiego, a jednocześnie pozostawał oficerem 62 pułku piechoty w Bydgoszczy. Obserwując jego dalszy rozwój kariery, w maju 1925 roku Zygmunt objął obowiązki szefa Oddziału Va w Biurze Ścisłej Rady Wojennej w Warszawie. Od października 1926 roku był częścią Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych, gdzie współpracował z generałem brygady Gustawem Orlicz-Dreszerem.

W 1931 roku, Zygmunt został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy pułku KOP „Głębokie”. Jako jeden z ważnych dowódców w swoich strukturach wojskowych, jego wkład w organizację i dowodzenie był nieoceniony. Wraz z postępem kariery, w sierpniu 1938 roku pełnił obowiązki II dowódcy piechoty dywizyjnej 1 Dywizji Piechoty Legionów w Wilnie. Wkrótce jednak, przed wybuchem II Wojny Światowej, Zygmunt był dowódcą 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty, przed czym stawiał sobie nowe wyzwania związane z militarno-politycznymi zaszłościami na początku lat 30.

Kampania wrześniowa 1939

W wieczór 2 września 1939 roku Zygmunt objął funkcję dowódcy 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty, która była częścią Grupy Operacyjnej „Wschód”, prowadzonej przez generała Władysława Bortnowskiego. W jego dowództwie, dywizja miała za zadanie stawienie czoła nacierającemu wrogowi, pomimo nieprzychylnych warunków, wycofując się z Grudziądza do Włocławka. Docierając do Łowicza, gdzie Niemcy już znacząco zdobyli teren, dywizja podległa dowództwu Armii „Poznań” generała dywizji Tadeuszowi Kutrzebie, brała udział w bitwie nad Bzurą od 9 do 18 września, doświadczając dużych strat.

Resztki oddziału, po przeprawieniu się przez dolną Bzurę 18 września, nadal walczyły, aż do całkowitego upadku. Zygmunt, jako dowódca, wraz z dwiema kompaniami, zmusił się do przedostania do oblężonej Warszawy, gdzie walczył do jej kapitulacji 28 września, a niewola nie była dla niego opcją.

Polskie Siły Zbrojne

Na początku 1940 roku Zygmunt, przez Węgry docierając do Francji, objął dowództwo Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Wobec interwencji ZSRR w walki fińskie, państwa zachodnie postanowiły wysłać korpus ekspedycyjny, do którego miała przyłączyć się Brygada Podhalańska. Lecz pomysł ten nie został zrealizowany, gdyż Finowie podpisali traktat pokojowy z ZSRR 12 marca 1940 roku. W międzyczasie, w wyniku niemieckiego ataku na Norwegię, Zygmunt wysłał brygadę do pomocy, biorąc udział w zaciętych walkach pod Narvikiem.

Po kolejnych trudnych starciach, resztki brygady były transportowane z powrotem do Francji, gdzie w dniach 15–18 czerwca 1940 roku spotkały się z militarnym porażkami. Po tym zdarzeniu, Zygmunt został przeniesiony do Wielkiej Brytanii, gdzie od września 1940 do sierpnia 1941 roku był komendantem Centralnego Obozu Wyszkolenia I Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w Crawford. Dalsze działania doprowadziły do jego spotkania z generałem Władysławem Sikorskim, co zaowocowało stworzeniem Polskiej Misji Wojskowej w ZSRR w sierpniu 1941 roku.

W grudniu tego roku podjął się także formowania 7 Dywizji Piechoty, a między marcem a październikiem 1942 roku był szefem sztabu Armii Polskiej w ZSRR. Po ewakuacji całych wojsk polskich na Bliski Wschód, Zygmunt objął dowództwo 5 Kresowej Dywizji Piechoty, a 16 czerwca 1943 roku awansował na zastępcę dowódcy 2 Korpusu Polskiego. Z II Korpusem przeszedł każdy etap kampanii włoskiej 1944–1945, sprawując nieocenione kierownictwo w ostatniej bitwie o Bolonię w 1945 roku.

Na emigracji

Po zakończeniu wojny, Zygmunt początkowo zasilał szeregi Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Po demobilizacji w 1947 roku, osiedlił się w Londynie, gdzie odnawiał starą porcelanę, co stanowiło jego źródło utrzymania. Mimo licznych trudności podejmował aktywną działalność w polskim życiu emigracyjnym.

Na polu literackim, jego inicjatywy obejmowały publicystykę i historiografię, dzięki czemu opublikował wiele wartościowych tekstów oraz wspomnień, między innymi „Wrześniowym szlakiem” z 1942 roku. W latach 1965–1966 pełnił funkcję prezesa Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, dając tym samym świadectwo swej twórczości oraz zaangażowania w działalność kombatancką. W dniu 19 marca 1976 roku objął stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. Jego długotrwała praca znalazła uznanie, co potwierdzają powołania na członka Głównej Komisji Skarbu Narodowego w 1977 i 1980 roku.

W kontekście mecenatu, 18 lutego 1980 roku, Prezydent RP Edward Bernard Raczyński, zdejmując go ze stanowiska, wyrażał wdzięczność za jego wkład w utrzymanie Polskiego Sił Zbrojnych podczas II Wojny Światowej. Znamienne podziękowanie prezydenta, ukazujące szacunek wobec zasług generała, opublikowano 11 marca 1980 roku w Londynie. Zmarł 20 czerwca 1982 roku w Londynie, a zgodnie z jego ostatnią wolą, spoczął na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A18-5-20).

Awanse

W swoim życiu wojskowym Zygmunt Bohusz-Szyszko zdobył wiele znaczących awansów, które odzwierciedlają jego rozwijającą się karierę oraz zaangażowanie w służbę wojskową. Poniżej przedstawiamy szczegółowy przebieg jego awansów:

• podporucznik – 1914,
• porucznik – 1916,
• major – 3 maja 1922 roku, zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku oraz 425. lokatą w korpusie oficerów piechoty,
• podpułkownik – 23 stycznia 1928 roku, ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 roku oraz 23. lokatą w korpusie oficerów piechoty,
• pułkownik – ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1934 roku oraz 9. lokatą w korpusie oficerów piechoty,
• generał brygady – 19 kwietnia 1940 roku,
• generał dywizji – 1 czerwca 1945 roku.

Ordery i odznaczenia

Zygmunt Bohusz-Szyszko otrzymał szereg prestigiousznych odznaczeń, które świadczą o jego zasługach i odwadze w służbie wojskowej.

• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 20,
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 4489 (1922),
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (30 marca 1979),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936),
• Krzyż Walecznych (przyznany czterokrotnie),
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (dwukrotnie),
• Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 7 sierpnia 1928, 11 listopada 1938),
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę,
• Odznaka za Rany i Kontuzje (przyznana sześciokrotnie),
• Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (12 maja 1936),
• Krzyż Wojenny nr 100 (Norwegia),
• Krzyż Wojenny za Męstwo Wojskowe (Włochy).

Te odznaczenia odzwierciedlają nie tylko jego osobiste poświęcenie, ale także wkład w działania zbrojne, które miały wpływ na bieg historii.

Upamiętnienie

W 1990 roku z inicjatywy upamiętniającej wydano medal z wizerunkiem Zygmunta Bohusz-Szyszki, którego tematyką była Bitwa o Narwik z lat 1940–1990. Medal ten został stworzony przez Mennicę Państwową, a jego projektantką była Ewa Olszewska-Borys.

W dniu 12 listopada 2019 roku, na podstawie decyzji prezesa Instytutu Pamięci Narodowej oraz na wniosek prezesa koła Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych w Nowym Targu, grób Zygmunta Bohusz-Szyszki na Cmentarzu Powązkowskim (kwatera A18-5-20) został oficjalnie wpisany do rejestru grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski. Otrzymał numer ewidencyjny 213.

---

Oceń: Zygmunt Bohusz-Szyszko

---